शिवराज्याभिषेक: स्वराज्याचा संकल्प आणि स्वाभिमानी राष्ट्राची पायाभरणी

शिवराज्याभिषेक: स्वराज्याचा संकल्प आणि स्वाभिमानी राष्ट्राची पायाभरणी
शिवराज्याभिषेक: स्वराज्याचा संकल्प आणि स्वाभिमानी राष्ट्राची पायाभरणी

महाराष्ट्राच्याच नव्हे, तर संपूर्ण हिंदुस्थानच्या इतिहासात [History of India] छत्रपती शिवाजी महाराजांचा [Chhatrapati Shivaji Maharaj] राज्याभिषेक [Coronation] हा एक सुवर्णक्षण मानला जातो. आजपासून ३५१ वर्षांपूर्वी, ६ जून १६७४ रोजी, रायगडावर [Raigad] संपन्न झालेला हा सोहळा केवळ एका राजाचे सिंहासनारोहण नव्हते, तर एका पराभूत मानसिकतेतून बाहेर पडून स्वाभिमानाकडे वाटचाल करणाऱ्या हिंदू समाजाच्या [Hindu society] पुनरुत्थानाचा तो आरंभबिंदू होता. ही घटना केवळ भूतकाळात बंदिस्त ठेवण्यासारखी नसून, वर्तमानात राष्ट्राभिमान [National pride], सांस्कृतिक अस्मिता [Cultural identity] आणि नेतृत्वदायी मूल्यांची पुनर्स्थापना करण्यासाठी प्रेरणास्थान ठरावी लागेल.

स्वराज्याची [Swarajya] अभूतपूर्व स्थापना अनेक शतकांपासून हिंदुस्थानात कोणतेही सार्वभौम हिंदू राज्य [Hindu Kingdom] अस्तित्वात नव्हते. दिल्ली (इंद्रप्रस्थ) [Delhi (Indraprastha)], कर्णावती [Karnavati], देवगिरी [Devagiri], उज्जैन [Ujjain], विजयनगर [Vijayanagar] यांसारखी पूर्वीची हिंदू साम्राज्ये [Hindu Empires] लयाला गेली होती आणि बहुतांश हिंदू राजांना मुघलांचे [Mughals] किंवा इतर मुस्लिम सत्ताधाऱ्यांचे मांडलिकत्व पत्करावे लागत होते. अशा अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत, शिवाजी महाराजांनी आपल्या पराक्रमाच्या जोरावर हिंदवी स्वराज्य [Hindavi Swarajya] उभे केले. त्यांनी केवळ भूभाग जिंकला नाही, तर देशप्रेम [Patriotism] आणि धर्मप्रेम [Religious devotion] जागवून सामान्य माणसाला असामान्य बनवले. १६४६ मध्ये वयाच्या अवघ्या १५ व्या वर्षी तोरणा किल्ला [Torna Fort] जिंकून त्यांनी आपल्या लष्करी मोहिमांना सुरुवात केली. गनिमी काव्याने [Guerrilla warfare] मुघलांसह अनेक परकीय आणि अत्याचारी सत्तांशी झुंज देत, दुर्गम सह्याद्रीचा [Sahyadri] आणि गडकिल्ल्यांचा [Forts] आधार घेत त्यांनी हे स्वराज्य निर्माण केले. त्यांच्याकडे सुमारे ३७० किल्ले [Forts] होते आणि एक लाख सैनिकांचे स्थायी सैन्य [Standing Army] होते, ज्यात पायदळ [Infantry] आणि घोडदळाचा [Cavalry] समावेश होता. ६० हून अधिक युद्धनौका असलेले आरमार [Navy] उभारणारे ते पहिले भारतीय राजा होते.

रायगड: स्वराज्याची भक्कम राजधानी हिंदवी स्वराज्याची राजधानी म्हणून शिवरायांनी किल्ले रायगडाची [Raigad Fort] निवड केली. हिरोजी इंदुलकर [Hiroji Indulkar] यांच्या मार्गदर्शनाखाली येथे भव्य राजसभा [Royal Court], अष्टप्रधानांची कार्यालये [Offices of Ashtapradhan], राणीमहाल [Queen’s Palace], नगारखाना [Drum House], शस्त्रागार [Armory], कोषागार [Treasury], गंगासागर [Gangasagar] आणि कुशावर्त तलाव [Kushavarta Lake], सुरक्षित बाजारपेठ [Safe Marketplace] आणि मजबूत तटबंदी [Strong Fortification] उभारली गेली. रायगड खऱ्या अर्थाने एक भक्कम, सुरक्षित आणि सुसज्ज राजधानी बनला.

अधिक वाचा  म्हणून भाजप बरोबर जाण्याचा निर्णय घेतला .. अजित पवार यांनी स्पष्टच सांगितले

पवित्र राज्याभिषेक सोहळा आणि धार्मिक विधी राज्याभिषेकासाठी हिंदुस्थानातील महान पंडित गागाभट्ट [Gagabhatt] यांच्यासह अनेक विद्वान, अष्टप्रधान [Ashtapradhan], सरदार [Sardars], मनसबदार [Mansabdars], साधुसंत [Saints], परकीय सत्तांचे प्रतिनिधी [Representatives of foreign powers] आणि महाराजांचे आप्तजन रायगडावर [Raigad] जमले होते. राज्याभिषेकापूर्वी शिवरायांनी राज्यातील देवस्थाने [Temples] आणि साधुसंतांना दानधर्म [Charity] केला. गागाभट्टांनी ‘राज्याभिषेकप्रयोग’ [Rajyabhishek Prayog] हा ग्रंथ रचला आणि ज्येष्ठ शुद्ध त्रयोदशी, शके १५९६ (६ जून १६७४) [June 6, 1674] हा शुभदिवस निश्चित केला. हा दिवस विक्रम संवत [Vikram Samvat] १७२९ नुसार होता.

राज्याभिषेकाच्या एक आठवड्यापूर्वीच धार्मिक विधी [Religious rituals] सुरू झाले. यामध्ये गणेशपूजन [Ganesha Puja], मुंज [Upanayana], तुलादान [Tuladan], समंत्रक विवाह [Vedic marriage], ग्रहयज्ञ [Grahayajna] असे अनेक विधी पार पडले. गागाभट्टांच्या [Gagabhatt] नेतृत्वाखाली सप्तसरितांच्या तीर्थाने [Holy waters from seven rivers] शिवाजी महाराजांवर अभिषेक [Abhisheka] करण्यात आला. त्यानंतर शिवराय सुवर्णसिंहासनावर [Golden Throne] स्थानापन्न झाले. त्यांच्या खांद्यावर धनुष्यबाण [Bow and Arrow], कमरेस भवानी तलवार [Bhavani Sword] होती आणि अष्टप्रधान [Ashtapradhan] राजचिन्हे [Royal Emblems] घेऊन उभे होते. वेदमंत्रांच्या [Vedic chants] घोषात धार्मिक विधी पार पडले आणि अष्टप्रधानांनी [Ashtapradhan] सुवर्णफुले [Golden flowers], होन [Hon (gold coin)], रौप्य [Silver] व ताम्र नाण्यांचा [Copper coins] अभिषेक केला. परराज्यांतील प्रतिनिधींनी नजराणे [Gifts] अर्पण केले आणि कवींनी स्तुतिकाव्ये [Eulogies] सादर केली. यानंतर शिवराय भव्य सुवर्णअंबारीतून [Golden Palanquin] वाजतगाजत वाडेश्वराच्या [Vadeshwar] दर्शनासाठी निघाले. याच दिवशी ‘राज्याभिषेक शक’ [Rajyabhishek Shak] (शिव शक) [Shiv Shak] या नव्या कालगणनेची [New Calendar] सुरुवात करण्यात आली आणि शिवराई सुवर्णनाण्यांची [Shivrai gold coins] टकसाल [Mint] सुरू झाली. तांत्रिक दृष्टिकोनातून, सार्वभौम राजा [Sovereign King] म्हणून विविध तह [Treaties], करार [Agreements], इनाम [Grants], नेमणुका [Appointments] इत्यादींना विधीसंमततेसाठी राज्याभिषेक [Coronation] आवश्यक होता.

अधिक वाचा  'पोक्सा'च्या गुन्ह्यात जामिनावर सुटलेल्या नराधम शिक्षकाने पुन्हा केला 12 वर्षांच्या मुलीवर लैंगिक अत्याचार : शिक्षकासह मुख्याध्यापक आणि संस्था चालकांना अटक

सुराज्याचा [Good Governance] आदर्श आणि शिवरायांचा लोककल्याणकारी वारसा शिवरायांनी महिलांच्या सुरक्षेसाठी [Women’s safety] कठोर धोरणे राबवली. त्यांनी प्रशासनात जबाबदारीची भावना जागृत केली आणि भ्रष्टाचारावर [Corruption] कठोर कारवाई केली. ‘स्वदेश [Own country], स्वधर्म [Own religion], स्वभाषा [Own language], स्वसमाज [Own society]’ यांचा उत्कर्ष हेच त्यांचे ध्येय होते. म्हणूनच त्यांना ‘रयतेचा राजा’ [King of the common people] म्हटले गेले. त्यांचे निष्कलंक चारित्र्य [Impeccable character] आणि लोककल्याणकारी कार्य [Pro-people work] आजही प्रेरणादायी ठरले आहे.

स्वराज्य ते साम्राज्य मराठ्यांचा संघर्ष [Maratha struggle] शिवाजी महाराजांच्या [Shivaji Maharaj] निधनानंतर औरंगजेब [Aurangzeb] स्वराज्यावर चालून आला. परंतु राष्ट्रप्रेमाने [Nationalism] भारलेल्या मराठ्यांनी [Marathas] २७ वर्षे संघर्ष करून औरंगजेबाला [Aurangzeb] महाराष्ट्रातच [Maharashtra] मृत्युमुखी पाडले. त्यानंतर अठराव्या शतकाच्या प्रारंभी शाहू महाराजांच्या [Shahu Maharaj] नेतृत्वात हिंदवी स्वराज्य [Hindavi Swarajya] साम्राज्यात [Empire] परिवर्तित झाले. बाळाजी विश्वनाथ [Balaji Vishwanath], बाजीराव पेशवे [Bajirao Peshwa], अहिल्याबाई होळकर [Ahilyabai Holkar], महादजी शिंदे [Mahadji Shinde] यांसारख्यांनी यात मोलाचे योगदान दिले. अब्दालीच्या [Abdali] आक्रमणाच्या काळातही मराठ्यांनी [Marathas] राष्ट्ररक्षणासाठी [National defense] झुंज दिली. १७५७ मध्ये अब्दालीला [Abdali] पराभूत करून अटकेपार भगवा फडकावला [Maratha flag beyond Attock]. पानिपतच्या लढाईत [Battle of Panipat] (१७६१ साली) एक लाख मराठ्यांनी [Marathas] बलिदान दिले असले तरी, अब्दाली [Abdali] पुन्हा कधीच दिल्लीपर्यंत [Delhi] पोहोचू शकला नाही. १२ फेब्रुवारी १७७१ रोजी महादजी शिंदे [Mahadji Shinde] व इतरांनी दिल्ली [Delhi] जिंकून पुढील ३० वर्षे दिल्लीचे संरक्षण केले.

शिवाजी महाराजांनी [Shivaji Maharaj] उभारलेले स्वराज्य [Swarajya] आणि नंतरचे हिंदवी साम्राज्य [Hindavi Empire] हे हिंदू समाज [Hindu society], संस्कृती [Culture] आणि राष्ट्राच्या संरक्षणाचे प्रतीक ठरले. हिंदूंना पराभूत मानसिकतेतून बाहेर काढून शक्तिशाली बनवले. जिझिया कर [Jizya tax], धर्मांतरे [Conversions], मठ-मंदिरांचा विध्वंस [Destruction of monasteries and temples] थांबवला गेला. हिंदू कला [Hindu art], संस्कृती [Culture] आणि अस्मिता [Identity] यांचा विकास झाला. हे संपूर्ण कार्य हिंदुस्थानसाठी [Hindustan] नवसंजीवनीसमान ठरले.

अधिक वाचा  निलम गोऱ्हे यांच्यावर अब्रू नुकसानीचा दावा दाखल करणार- सुषमा अंधारे

आजच्या भारतासाठी शिवराज्याभिषेकाचा अर्थ आज, भारत [India] विविध स्वरूपाच्या आव्हानांशी झुंजत असताना – जसे की धर्मावर आधारित तुष्टीकरण [Religious appeasement], भाषिक-प्रांतीय फुटीरता [Linguistic and provincial separatism], संस्कृतीविरोधी जागतिकीकरण [Anti-cultural globalization] आणि तरुणाईत आत्मविश्वासाचा अभाव [Lack of confidence in youth] – या सगळ्या पार्श्वभूमीवर छत्रपती शिवाजी महाराजांचा [Chhatrapati Shivaji Maharaj] राज्याभिषेक [Coronation] केवळ एक ऐतिहासिक घटना नाही. तो ‘स्व’च्या [Self] शोधाची आणि स्थापनेची प्रतीकात्मक पुनर्रचना आहे. शिवरायांचा राज्याभिषेक म्हणजे ‘स्वराज्य’ [Swarajya] हा केवळ भूभाग नव्हता, तर स्वधर्म [Own religion], स्वसंस्कृती [Own culture], स्वभाषा [Own language], स्वाभिमान [Self-respect] आणि स्वकर्तव्याची [Own duty] स्थापना होती.

आज देशात राज्य आहे, पण राज्याभिषेकासारखा राष्ट्राभिषेक [National Coronation] म्हणजेच एका जागृत, स्वाभिमानी आणि आत्मनिर्भर भारताची [Self-reliant India] नवी घोषणा करणे आवश्यक आहे. जेव्हा शिवरायांनी [Shivaji Maharaj] स्वराज्य [Swarajya] स्थापन केले, तेव्हा ते परकीय गुलामगिरीतून [Foreign subjugation] मुक्तीचे प्रतीक होते. आज आपण मानसिक गुलामगिरीतून [Mental slavery] मुक्त होण्याची प्रक्रिया पुन्हा सुरू केली पाहिजे. जिथे आपले आदर्श [Ideals], शिक्षण [Education], इतिहास [History], मूल्ये [Values], सण [Festivals], भाषा [Language], कला [Art] हे सर्व पाश्चिमात्य प्रमाणांवर नव्हे, तर स्वसंस्कारांवर [Own culture and values] आधारित असावेत.

शिवाजी महाराजांचा [Shivaji Maharaj] राज्याभिषेक [Coronation] हा केवळ सिंहासनारोहण नव्हता, तर हिंदू समाजाच्या [Hindu society] पुन्हा उभारीचा प्रारंभबिंदू होता. आजच्या पिढीने याकडे सार्वकालिक प्रेरित करणाऱ्या मूल्यसंहितेप्रमाणे [Code of values] पाहण्याची गरज आहे. प्रत्येक भारतीयाच्या [Indian] मनात ‘मी कोण आहे? माझा स्वधर्म [My own religion], स्वसंस्कृती [My own culture] काय आहे?’ या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्याची प्रक्रिया म्हणजेच आजचा राज्याभिषेक [Coronation] आहे.

50% LikesVS
50% Dislikes

Spread the love