चिनाब पूल : भारताच्या सामर्थ्याचं आणि अदम्य इच्छाशक्तीचं एक जिवंत प्रतीक

नवी दिल्ली: कधी कल्पना केली आहे का, की तुमच्या डोळ्यासमोर एक असं स्वप्न पूर्ण होतंय, जे कित्येक पिढ्यांनी पाहिलं होतं, पण प्रत्यक्षात आणणं जवळजवळ अशक्य वाटत होतं? आज जम्मू-काश्मीरमध्ये तेच घडलं आहे! पंतप्रधान नरेंद्र मोदींच्या हस्ते जगातील सर्वात उंच रेल्वे पूल, आपला दिमाखदार चिनाब ब्रिज (Chenab Bridge) राष्ट्रार्पण झाला आणि या क्षणाने भारताच्या इतिहासात एक नवा, सोनेरी अध्याय लिहिला गेला. हा पूल केवळ सिमेंट आणि लोखंडाचा निव्वळ सांगाडा नाही, तर तो आपल्या भारताला आणि काश्मीरला जोडणारा एक भावनिक दुवा आहे; एक असा दुवा जो केवळ भौगोलिक अंतरच नाही, तर कित्येक दशकांची भावनिक दरीही मिटवून टाकेल. जेव्हा पंतप्रधान मोदींनी याच पुलावर आपल्या तिरंग्याला (Tiranga) अभिमानाने फडकवलं, तेव्हा जगाने पाहिलं, आपला भारत किती सामर्थ्यवान झाला आहे आणि काश्मीरही विकासाच्या मार्गावर किती वेगाने पुढे निघालं आहे!

अभियांत्रिकीचा एक असा चमत्कार, जो विज्ञानाची भाषा बोलतो!

रिआसी जिल्ह्यात (Reasi District), आपल्या चिनाब नदीच्या (Chenab River) प्रचंड, खळाळत्या प्रवाहावर, जमिनीपासून तब्बल 359 मीटर उंचीवर हा पूल एखाद्या अजस्त्र देवदूतासारखा उभा आहे. या उंचीची कल्पना येतेय का? हा पूल पॅरिसच्या जगप्रसिद्ध आयफेल टॉवरपेक्षा (Eiffel Tower) 35 मीटर अधिक उंच आहे आणि आपल्या दिल्लीच्या कुतुब मीनारपेक्षा (Qutub Minar) तब्बल पाचपट मोठा आहे! सुमारे 1300 मीटर लांबीचा हा प्रचंड पूल म्हणजे आपल्या भारतीय अभियंत्यांच्या (Engineers) बुद्धिमत्तेचं, कठोर परिश्रमाचं आणि जिद्दीचं एक जिवंत प्रतीक आहे. हे केवळ डिझाइन नाही, तर हा विज्ञानाचा, गणिताचा आणि अफाट कौशल्याचा संगम आहे.

या पुलाची खासियत केवळ त्याची उंची नाही, तर त्याची अभेद्यता आहे. याची रचनाच अशी केली आहे की, हा पूल 250 किमी प्रति तास वेगाने येणाऱ्या वादळी वाऱ्याचा, रिक्टर स्केलवर 8 तीव्रतेच्या भूकंपाचा (Earthquake) आणि तब्बल 40 किलो TNT च्या स्फोटाचाही (Explosion) सामना करू शकतो! किती मजबूत बनवला आहे तो, याची कल्पना येतेय? या पुलासाठी एक खास प्रकारचा रंग वापरला आहे, ज्यामुळे तो पुढील 20 वर्षांपर्यंत गंजणार नाही. आणि या पुलाची आयुर्मर्यादा तब्बल 120 वर्षांची असेल, म्हणजे कित्येक पिढ्या त्याचा लाभ घेऊ शकतील.

हा अद्भुत पूल बनवण्यासाठी तब्बल 29,000 मेट्रिक टन स्टील (Steel) वापरण्यात आलं आहे. एवढ्या स्टीलमध्ये तर साधारण 10 मोठे पूल उभे राहिले असते! यात वापरलेलं स्टील उणे 10°C (मायनस 10 डिग्री सेल्सिअस) पासून ते 40°C (40 डिग्री सेल्सिअस) पर्यंतचं भयानक तापमान सहन करू शकतं. पंतप्रधान मोदींनी या चिनाब ब्रिजला भारताच्या ताकदीचं प्रतीक म्हटलं आहे, आणि त्यांच्या प्रत्येक शब्दातून हे खरं ठरतं!

केवळ दळणवळण नाही, तर देशाच्या सुरक्षेचाही एक अभेद्य किल्ला!

या पुलाचं सामरिक आणि सुरक्षा दृष्ट्या असलेलं महत्त्व तर अतुलनीय आहे. हा पूल आपल्या शेजारील पाकिस्तानच्या (Pakistan) सीमेपासून फक्त 60-65 किलोमीटर अंतरावर आहे. चिनाब ब्रिजच्या निर्मितीने जगाला आपल्या भारताची बांधकाम क्षमता किती अफाट आहे हे दाखवून दिलं आहे. चीनलाही (China) आता भारताच्या वाढत्या सामर्थ्याची आणि ‘मॅन्युफॅक्चरिंग हब’ (Manufacturing Hub) बनण्याच्या दिशेने आपली प्रगती किती वेगाने सुरू आहे याची जाणीव झाली आहे. चीनमधील गुइझोउमधील नाझीहे रेल्वे ब्रिजपेक्षा (Nazihhe Railway Bridge) (301 मीटर) आपला चिनाब पूल 58 मीटर अधिक उंच आहे, यावरून तुम्ही अंदाज लावू शकता!

नियंत्रण रेषेपासून (LoC) 64 किलोमीटर आणि प्रत्यक्ष नियंत्रण रेषेपासून (LAC) 900 किलोमीटर अंतरावर असलेला हा पूल आपल्या लष्करी आणि सैन्य क्षमतांमध्ये एक मोठी क्रांती घडवून आणेल. आता बर्फाच्छादित काळातही काश्मीरमध्ये सैन्यासाठी आवश्यक असलेले सर्व साहित्य, शस्त्रे आणि दारुगोळा (Arms and Ammunition), रणगाडे (Tanks) कोणत्याही ऋतूत, कोणत्याही अडथळ्याशिवाय सहज पोहोचवता येतील. यामुळे दहशतवादी घुसखोरी (Terrorist Infiltration) रोखायलाही खूप मदत होईल, कारण पाकिस्तानला आता पीर पंजाल (Pir Panjal) भागातून दहशतवादी पाठवणे खूप अवघड जाईल. देशाच्या सुरक्षेच्या दृष्टीने हा पूल एक मैलाचा दगड आहे, एक अभेद्य किल्ला आहे!

काश्मीरमध्ये आलेला बदल: दगडफेकीतून विकासाच्या रेल्वेकडे धाव!

या पुलाने काश्मीरमध्ये (Kashmir) खऱ्या अर्थाने एक नवी पहाट आणली आहे. हा पूल काश्मीरला आपल्या संपूर्ण भारताच्या रेल्वे नेटवर्कशी (Indian Railway Network) कायमस्वरूपी जोडेल, ज्यामुळे वर्षभर काश्मीरपर्यंत पोहोचणे सोपे होईल. कल्पना करा, कटरा ते श्रीनगरपर्यंतचा (Katra to Srinagar) रोमांचक प्रवास आता फक्त 3 तासांत पूर्ण होईल! यामुळे आपल्याला रस्त्यावर किंवा विमानावर अवलंबून राहावं लागणार नाही आणि खराब हवामानाचा कोणताही अडथळा राहणार नाही.

आणि हो, आपल्या स्वप्नांची वंदे भारत एक्सप्रेस (Vande Bharat Express) याच मार्गावर आठवड्यातून सहा दिवस धावणार आहे! चेअर कारसाठी 715 रुपये आणि एक्झिक्युटिव्ह श्रेणीसाठी 1320 रुपये असं त्याचं भाडं असेल. यामुळे सर्वसामान्य माणूसही या जलद आणि आरामदायी प्रवासाचा अनुभव घेऊ शकेल.

गेल्या 10 वर्षांत काश्मीरमध्ये काय बदल झाला आहे, हे डोळ्यासमोर स्पष्ट दिसतंय. एकेकाळी जिथे दगडफेकीच्या घटनांसाठी ओळखलं जात होतं, तेच काश्मीर आता जगातील सर्वात मोठ्या रेल्वे पुलासाठी ओळखलं जातंय! पंतप्रधान मोदींनी काश्मीरसाठी तब्बल 46,000 कोटी रुपयांच्या प्रकल्पांची (Projects) भेट दिली आहे. यामुळे काश्मीरमधील स्थानिक उद्योगांना, विशेषतः सफरचंद (Apples), सुकामेवा (Dry Fruits) आणि पश्मिना शॉल (Pashmina Shawls) यांसारख्या उत्पादनांना कमी खर्चात आणि कमी वेळेत देशातील मोठ्या बाजारपेठेत पोहोचता येईल. पर्यटनालाही (Tourism) प्रचंड मोठी चालना मिळेल, ज्यामुळे स्थानिक तरुणांना मोठ्या प्रमाणात रोजगार (Employment) मिळेल. या उत्तम कनेक्टिव्हिटीमुळे काश्मीरच्या लोकांमध्ये भारतासोबत एकजुटीची भावना वाढेल आणि फुटीरतेची भावना हळूहळू नाहीशी होईल.

वंदे भारत ट्रेनला हिरवा झेंडा दाखवताना पंतप्रधान मोदींनी सांगितलं होतं की, ज्यांनी ट्रेन फक्त चित्रात पाहिली होती, ते आता ती प्रत्यक्षात पाहू शकतील. हा त्यांच्या भावनांचा आदर होता. 15 मे रोजी वायुसेनेच्या जवानांना (Air Force Personnel) ‘ऑपरेशन सिंदूर’ (Operation Sindoor) अंतर्गत याच वंदे भारत एक्सप्रेसमधून काश्मीरला पाठवण्यात आलं होतं, तेव्हा चिनाब ब्रिजवर ट्रेनचा ट्रायल सुरू होता. हा एक अविस्मरणीय आणि प्रेरणादायी क्षण होता!

एक दीर्घकालीन स्वप्न, जे मोदींच्या संकल्पाने पूर्ण झालं!

काश्मीरला रेल्वेने जोडण्याचं हे स्वप्न आजचं नाही, तर तब्बल 1899 मध्ये डोगरा शासक महाराजा प्रताप सिंह (Maharaja Pratap Singh) यांनी पाहिलं होतं. त्यांनी ब्रिटीश अभियंत्यांना यासाठी अहवाल तयार करायला सांगितलं होतं, पण तेही हे काम पूर्ण करू शकले नाहीत. स्वातंत्र्यानंतर 78 वर्षांनी हे स्वप्न आता पंतप्रधान मोदींच्या (Modi) दृढ संकल्पाने आणि त्यांच्या अथक परिश्रमामुळे खरं झालं आहे, ही किती अभिमानाची गोष्ट आहे!

कारगिल युद्धानंतर (Kargil War) 2003 मध्ये तत्कालीन वाजपेयी सरकारने (Vajpayee Government) चिनाब ब्रिज बनवण्याचा निर्णय घेतला होता. त्यावेळी हा प्रकल्प 2009 पर्यंत पूर्ण करण्याचं उद्दिष्ट होतं. सुरुवातीला जम्मू-उधमपूर-श्रीनगर रेल्वे लाईनची (Jammu-Udhampur-Srinagar Railway Line) पायाभरणी 1983 मध्ये इंदिरा गांधींनी (Indira Gandhi) केली होती. त्यावेळी प्रकल्पाची किंमत 50 कोटी रुपये होती, जी 5 वर्षांत पूर्ण होणे अपेक्षित होतं. पण अनेक अडचणींमुळे काम रखडलं आणि आता हा प्रकल्प सुमारे 43,800 कोटी रुपयांना पूर्ण झाला आहे.

2002 मध्ये, तत्कालीन पंतप्रधान अटल बिहारी वाजपेयी (Atal Bihari Vajpayee) यांनी या प्रकल्पाला देशासाठी अत्यंत महत्त्वाचं (सामरिक) मानून ‘राष्ट्रीय प्रकल्प’ (National Project) म्हणून घोषित केलं होतं. पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनी (Narendra Modi) 2014 पासून या प्रकल्पाच्या कामावर स्वतः बारकाईने लक्ष ठेवलं आणि आवश्यक असलेला निधी त्वरित मंजूर केला. आज ज्या चिनाब ब्रिजचं (Chenab Bridge) उद्घाटन झालं, त्याचा खर्च सुमारे 1486 कोटी रुपये आहे. या संपूर्ण प्रकल्पात 38 बोगदे (Tunnels) आणि 927 पूल (Bridges) समाविष्ट आहेत! चिनाब ब्रिजच्या उद्घाटनानंतर, पंतप्रधान मोदींनी देशाला पहिला केबल-स्टेड रेल्वे पूल (Cable-Stayed Railway Bridge) असलेल्या अंजि ब्रिजचंही (Anji Bridge) उद्घाटन केलं, जो चिनाब ब्रिजपासून 7 किमी आधी अंजि नदीवर 331 मीटर उंचीवर बांधला आहे.

चिनाब ब्रिज (Chenab Bridge) हा केवळ एक पूल नाही, तर तो पीर पंजालच्या (Pir Panjal) दुर्गम पर्वतांवर आपल्या भारताच्या (India) सामर्थ्याचं आणि अदम्य इच्छाशक्तीचं एक जिवंत प्रतीक आहे. पाकिस्तान (Pakistan) आणि चीनसारख्या (China) देशांना भारत विकासाच्या बाबतीत किती वेगाने पुढे जात आहे, याचा हा एक सणसणीत आणि स्पष्ट संदेश आहे. हा पूल भारतातील लोकांसाठी काश्मीर (Kashmir) पाहण्यासाठी एक आकर्षक पर्यटन स्थळही (Tourist Destination) बनेल, जिथे लोक उत्साहाने सेल्फी (Selfie) काढायला जातील. पंतप्रधान मोदींच्या (Modi) दूरदृष्टीमुळे आणि त्यांच्या “अडकलेली कामे पूर्ण करणे” या कार्यपद्धतीमुळे काश्मीरला (Kashmir) भारताच्या मुख्य प्रवाहाशी जोडण्याचं हे ऐतिहासिक स्वप्न आज प्रत्यक्षात उतरलं आहे.